Biblioteka

NAGRODA LITERACKA NIKE 2021

Tegoroczna Nagroda Literacka Nike przypadła dziennikarzowi i reporterowi Zbigniewowi Rokicie, za historię o losach Górnego Śląska i jego mieszkańców. Uroczysta ceremonia wręczenia nagród odbyła się w Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie.

Literacka nagroda Nike przyznawana jest od 1997 roku. Jej celem jest promocja polskiej literatury współczesnej. Pierwszym uhonorowanym pisarzem został Wiesław Myśliwski.

Książka Zbigniewa Rokity Kejś. Opowieść o Górnym Śląsku została doceniona za poruszenie istotnego tematu, odwagę stawiania nieoczywistych punktów widzenia, ale też językową, narracyjną biegłość pisarza. Zbigniew Rokita tłumaczył, że zajmując się tematami mniejszości, wie, że sytuacja, w których grupy większościowe nie chcą uznawać dowolnych mniejszości, prowadzi do wielu cierpień. Takie społeczeństwa zapewne nie mogą w pełnej harmonii funkcjonować, więc te głosy mniejszościowe muszą być uwzględniane.

Wśród finalistów 25. Nagrody Nike znaleźli się: Kasper Bajon (Fuerte), Krzysztof Federowicz (Zaświaty), Aleksandra Lipczak (Lajla znaczy noc), Grzegorz Piątek(Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944-1949), Jacek Podsiadło (Podwójne wahadło), Monika Śliwińska (Panny z ‘Wesela’. Siostry Mikołajczykówny i ich świat). Podczas prezentacji sylwetek finalistów, otrzymali oni pamiątkowe złote pióra i mieli możliwość wypowiedzenia się, poruszając w większości temat sytuacji uchodźców, przekraczających białorusko-polską granicę.

W laudacji wygłoszonej przez przewodniczącą jury prof. Ingę Iwasiów, mogliśmy usłyszeć:

Wybór finalistek i wskazanie dziś zwycięskiej opowieści odbywały się w czasie wyczerpania pandemią, zdewastowania polityczną przemocą, umierania wypychanych z terytorium Polski uchodźców. Na mój sposób czytania te wydarzenia mają wpływ. Bardzo bym chciała, by siódemka Nike, dwudziestka Nike były odbierane jako pakiety ratunkowe dryfujące w przestrzeni kryzysów, pandemii, przesileń, protestów. Książki mogą ocalać nas i świat, tak jak to leży w ich naturze – przez najlepsze z możliwych uchwycenie istoty życia.

Tematem łączącym tegoroczne finalistki – i zwornikiem opowieści o Górnym Śląsku – jest poszukiwanie odpowiedzi na pytania podstawowe: Jak to się dzieje, że burzymy lub budujemy? Co decyduje o losach społeczności? Jakie uprzedzenia nas niszczą, jakie idee pozwalają trwać? Którędy wkraczamy do zbiorowej pamięci lub jesteśmy z niej wymazywane/wymazywani?

(…)

Zaczynu tej opowieści nie stanowi jednak rewizja historii. Wszystko ma początek w woli opowiedzenia o rodzinnych stronach. Zbigniew Rokita używa oskarżycielskiej metafory: „Moi przodkowie użyźniali sobą dzieje. Dzieje się na nich pasły i rosły tłuste i obłe. Gdyby nie oni, nigdy nie powstałyby malownicze opowieści z dawnych diariuszy” (s. 13). Użyźnianie ziemi nie oznacza bowiem, iż trafili do kronik swego czasu. Poświęcono im zapisy w księgach kościelnych, skromne nagrobki, jakieś jedno zdanie zdeponowane w regionalnym archiwum. Pozostały po nich fotografie, domy, a przede wszystkim – łamliwa, meandrująca pamięć, dbająca tyleż o przechowanie, ile o zachowanie tajemnic ratujących życie. Autor nagrodzonej książki zaczyna więc od geografii rodzinnej, od biografii najbliższej okolicy. Podejmuje trud autoetnografii, albowiem wszystko, co zdoła ustalić, odnosi do własnych przeżyć, do siebie.

(…)

Nagradzamy “Kajś”, książkę pomagającą zrozumieć przemocowy charakter oficjalnej historii podnoszącą na duchu jako zapis codzienności, w której dobroć ludzka odgrywa ratunkową rolę. Książkę pokazująca, jak bardzo konieczne są zmiany i rewizje zapieczonych poglądów, ustalonych zasad. Po lekturze wiem więcej nie tylko o Śląsku, lecz o świecie, o polityce, ludziach i przypadkach. O pochodzeniu, które z reguły jest zmącone i drwi z potrzeby podziałów, stawiania granic. Mocniej też wierzę w sens zapisywania zdarzeń, a więc w literaturę.